Terapia protonowa

Terapia protonowa – na czym polega?

Terapia protonowa, zwana w dalszej części także leczeniem wiązką protonową, jest nowoczesną formą radioterapii, stosowaną w leczeniu guzów w chorobach nowotworowych. Ze względu na swoje właściwości fizyczne może mieć kilka zalet w porównaniu z radioterapią fotonową:

• Jest niezwykle precyzyjna, ponieważ protony można skierować z milimetrową precyzją na chorą tkankę.
• Dzięki temu może powodować mniej skutków ubocznych.
• Zapewnia skuteczne leczenie guza, ponieważ otaczająca go zdrowa tkanka jest możliwie najlepiej chroniona.

Radioterapia protonami jest od dziesięcioleci stosowana na całym świecie w leczeniu nowotworów. Obecnie w Niemczech istnieje pięć placówek, z czego WPE przy Uniwersyteckim Centrum Medycznym w Essen jest największym ośrodkiem terapii protonowej w kraju. Ze względu na swoją specjalistyczną wiedzę w dziedzinie badań i różnorodne możliwości zastosowań terapii protonowej, takie jak skanowanie wiązką ołówkową, WPE jest szanowanym ośrodkiem terapeutycznym i liderem w dziedzinie protonoterapii.

Wieloletnie doświadczenie w protonoterapii

Pierwsze prace badawcze w zakresie terapii protonowej miały miejsce w latach czterdziestych XX wieku. W 1991 roku w Stanach Zjednoczonych otwarto pierwsze medyczne centrum terapii protonowej. Od tego czasu na całym świecie przeprowadzono prawie 300 000 terapii.

Celem radioterapii jest zawsze zniszczenie DNA w komórkach nowotworowych, aby zatrzymać ich zdolność do podziału, a tym samym wzrostu. W tym celu pakiety energii lub cząstki doprowadzane są do bardzo wysokiej energii w tak zwanych akceleratorach, aby mogły przeniknąć do chorych tkanek i tam zadziałać. Zaleta radioterapii: jest ograniczona miejscowo i działa tylko w określonym obszarze organizmu – w samej tkance nowotworowej. Zmniejsza to skutki uboczne i odróżnia radioterapię odchemioterapii, która działa ogólnoustrojowo, a więc na cały organizm człowieka. Rozłożenie dawki promieniowania na kilka sesji radioterapii pozwala jeszcze bardziej zmniejszyć skutki uboczne, co sprawia, że radioterapia jest lepiej tolerowana przez pacjentów.

Różne nowotwory wymagają różnych dawek

Podczas radioterapii pakiety energii lub cząstki doprowadzane są do bardzo wysokiej energii w tzw. akceleratorach, dzięki czemu mogą przenikać do tkanki i tam działać. Jednostką dawki energii używanej do określenia dawki w leczeniu radioterapią jest tzw. grej (Gy). W radioterapii niektóre nowotwory ulegają uszkodzeniu już przy niskiej porcji promieniowania, podczas gdy inne nowotwory wymagają jego bardzo dużej dawki. Oznacza to, że różne nowotwory mają również różną wrażliwość na promieniowanie. Dlatego w zależności od rodzaju nowotworu do radioterapii wymagane są różne dawki promieniowania.

Terapia protonowa – na czym polega?

Terapia protonowa, zwana w dalszej części także leczeniem wiązką protonową, jest nowoczesną formą radioterapii, stosowaną w leczeniu guzów w chorobach nowotworowych. Ze względu na swoje właściwości fizyczne może mieć kilka zalet w porównaniu z radioterapią fotonową:

• Jest niezwykle precyzyjna, ponieważ protony można skierować z milimetrową precyzją na chorą tkankę.
• Dzięki temu może powodować mniej skutków ubocznych.
• Zapewnia skuteczne leczenie guza, ponieważ otaczająca go zdrowa tkanka jest możliwie najlepiej chroniona.

Radioterapia protonami jest od dziesięcioleci stosowana na całym świecie w leczeniu nowotworów. Obecnie w Niemczech istnieje pięć placówek, z czego WPE przy Uniwersyteckim Centrum Medycznym w Essen jest największym ośrodkiem terapii protonowej w kraju. Ze względu na swoją specjalistyczną wiedzę w dziedzinie badań i różnorodne możliwości zastosowań terapii protonowej, takie jak skanowanie wiązką ołówkową, WPE jest szanowanym ośrodkiem terapeutycznym i liderem w dziedzinie protonoterapii.

Mechanizm działania i korzyści protonoterapii

Terapia protonowa różni się od konwencjonalnej radioterapii fotonowej pod wieloma względami:

1. Mniejsze uwalnianie energii do zdrowej tkanki

Leczenie protonami ma tę zdecydowaną zaletę, że w niewielkim stopniu oddziałuje na zdrową tkankę. Powodem tego jest skupiona wiązka protonów, która uwalnia jedynie niewielką ilość energii w drodze do chorych komórek nowotworowych. Większość energii jest wyładowywana bezpośrednio w miejscu zdarzenia – w samym guzie.

Gdy tylko wiązka dotrze do guza, zatrzymuje się nagle (pik Bragga), co oznacza, że zdrowa tkanka otaczająca guz jest narażona na znacznie mniejsze promieniowanie. Zarówno przed, jak i za guzem.

Podczas radioterapii fotonowej energia jest uwalniana bezpośrednio po wniknięciu do organizmu, co oznacza, że zdrowa tkanka otrzymuje stosunkowo większą porcję promieniowania. Nie można też bezpośrednio zatrzymać fotonów za guzem.

2. Precyzyjna kontrola prędkości

Ponieważ nowotwory mogą znajdować się na różnych głębokościach w ciele, strumień protonów musi być ustawiony dokładnie na tę głębokość. Osiąga się to poprzez kontrolowanie

prędkości. Im głębiej znajduje się guz, tym większa musi być prędkość wiązki protonów. Pozwala to precyzyjnie regulować głębokość penetracji protonów oraz dokładnie i indywidualnie dostosować ją do kształtu i lokalizacji guza. Zapewnia to maksymalną skuteczność w leczeniu nowotworów.

Aby obliczyć odpowiednią głębokość penetracji wiązki, zespół lekarzy i fizyków prowadzących leczenie zawsze określa dokładną lokalizację guza przed rozpoczęciem właściwej terapii protonowej. Odbywa się to na podstawie indywidualnie wykonanych obrazów TK i MRI.

Na podstawie tych obrazów można dokładnie określić, jaka prędkość protonów jest wymagana do skutecznego przeprowadzenia radioterapii protonowej. Pozwala to precyzyjnie regulować głębokość penetracji protonów oraz dokładnie i indywidualnie dostosować ją do kształtu i lokalizacji guza. Zapewnia to maksymalną skuteczność w leczeniu nowotworów.

W praktyce klinicznej można również nakładać na siebie protony o różnych wartościach energii (zatrzymywanie na różnych pikach Bragga). Dzięki temu można równomiernie i precyzyjnie napromieniać nawet rozległy guz, położony głęboko w ciele, zapewniając maksymalną ochronę otaczającej tkanki jednocześnie przy zachowaniu maksymalnej skuteczności terapii.

Grafika: Głębokością penetracji wiązki protonów można sterować za pomocą prędkości. Im wyższa dostarczona energia, tym większa prędkość i głębsza penetracja protonów w ciele. Grafika: Głębokością penetracji wiązki protonów można sterować za pomocą prędkości. Im wyższa dostarczona energia, tym większa prędkość i głębsza penetracja protonów w ciele.

3. Większa głębokość penetracji

W przeciwieństwie do konwencjonalnej radioterapii fotonowej protony mogą wnikać znacznie głębiej w tkankę ludzkiego ciała. Nawet na głębokość do 30 cm. Dzięki terapii protonowej można zatem skutecznie napromieniać nawet głęboko umiejscowione nowotwory i ograniczyć liczbę skutków ubocznych.

4. Łagodna terapia dzieci

Szczególnie w przypadku dzieci z chorobą nowotworową ważna jest możliwie maksymalna ochrona zdrowych tkanek podczas radioterapii. Ponieważ dzieci są jeszcze w fazie wzrostu, napromienianie zdrowych narządów może mieć daleko idące konsekwencje:

• Zaburzenia krążenia
• Zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym
• Zaburzenia wzrostu i metabolizmu
• Pogorszenie słuchu i wzroku
• Choroby zębów, szczęki i jamy ustnej
• Wtórne nowotwory
• I inne

Dzięki terapii protonowej minimalizowane są niekorzystne efekty w postaci późnych i długotrwałych skutków. Niższe uwalnianie energii przed guzem i precyzyjna kontrola prędkości protonów umożliwiają możliwie najprecyzyjniejsze napromienianie guza u dziecka i przeprowadzenie skutecznej i łagodnej terapii z możliwie największą szansą na wyzdrowienie. Łagodna terapia ułatwia także dziecku przejście okresu radioterapii, gdyż ostre skutki uboczne są ograniczone do minimum. Jednak podczas terapii protonowej nie da się uniknąć wszystkich działań niepożądanych. W pewnych przypadkach może być konieczne jej dokładne rozważenie.

Jakie choroby można leczyć terapią protonową?

Do chwili obecnej prawie 300 000 pacjentów na całym świecie zostało poddanych skutecznej terapii protonowej. Wraz z postępem technicznym i rosnącymi inwestycjami terapia protonowa staje się coraz szerzej dostępna. Rośnie także liczba wskazań, czyli schorzeń, w których stanowi ona sensowną alternatywę terapeutyczną.

Szczególnie dobre doświadczenia z terapią protonową uzyskano w leczeniu guzów znajdujących się głęboko w ciele lub otoczonych istotnymi lub wrażliwymi strukturami. Należą do nich przede wszystkim nowotwory okolicy głowy, kręgosłupa i miednicy (zwłaszcza pierwotne guzy mózgu), a także mięsaki podstawy czaszki, twarzoczaszki, kręgosłupa i miednicy.

Standardowym wskazaniem do terapii protonowej jest leczenie czerniaka oka. Ponadto do leczenia terapią protonową nadają się rak prostaty i nosogardła. W obu przypadkach chorzy korzystają z precyzji radioterapii protonowej, gdyż zapewnia ona maksymalną ochronę pęcherza i jelit oraz nerwów wzrokowych i słuchowych.

To samo dotyczy przysadki mózgowej, która jest ważna przez całe życie dla produkcji hormonów. Pozwala to na jej możliwie najlepszą ochronę podczas napromieniania głowy. Ponieważ młode tkanki u dzieci w fazie rozwoju są szczególnie wrażliwe, bardzo młodzi pacjenci stanowią niezwykle ważną grupę docelową terapii protonowej. Za pomocą terapii protonowej można w najlepszy możliwy sposób uniknąć późnych skutków ubocznych i działań niepożądanych.

Terapia protonowa i skutki uboczne

Radioterapia zawsze wiąże się z pewnymi skutkami ubocznymi. W zależności od obszaru napromieniania mogą to być nudności i wymioty, ale także zmęczenie, gorączka i wypadanie włosów. Mogą również wystąpić późne skutki uboczne, takie jak wtórne nowotwory. Tym ważniejsze jest zatem ograniczenie tych działań niepożądanych do absolutnego minimum, przy czym terapia protonowa – w zależności od wskazania – jest zazwyczaj leczeniem z wyboru. Terapia protonowa jest na ogół dobrze tolerowana przez chorych. W zależności od oddziaływania samego nowotworu jako pacjent zazwyczaj można stosunkowo łatwo wykonywać swoje codzienne czynności, bez dyskomfortu powodowanego przez silne skutki uboczne. Mogą jednak wystąpić ostre działania niepożądane, na przykład w przypadku przyjmowania dodatkowych leków lub chemioterapii. W każdym przypadku, jeśli podczas leczenia zauważycie Państwo jakiekolwiek działania niepożądane, należy zawsze skonsultować się z lekarzem.

Proces kontaktowania się

Chcecie Państwo uzyskać więcej informacji na temat terapii protonowej? Zapraszamy do kontaktu z nami.

Każdy kontakt odbywa się za pośrednictwem naszego doświadczonego, zaangażowanego Działu Zarządzania Przypadkami Chorobowymi (Case Management) – punktu łączącego Państwa z naszym zespołem. W przypadku leczenia Dział Zarządzania Przypadkami Chorobowymi pomoże Państwu również w skompletowaniu dokumentów, pokryciu kosztów, podróży lub zakwaterowaniu oraz odpowie na wszelkie pytania. Pomoże on Państwu również nawiązać kontakt z naszymi radioterapeutami. Zapytania prosimy kierować w języku angielskim lub niemieckim.